Akran Zorbalığı

Biz ebeveynler çocuklarımızı evimizden daha geniş bir dünyaya gönderdiğimizde, onların harika deneyimler ve insanlar ile karşılaşmalarını umarız. Ancak yaşananlar her zaman umulduğu gibi olmayabilir.

Çocuklar okula başladıklarında, arkadaşlıkları ve akranlarıyla olan etkileşimleri hayatlarında giderek daha önemli bir rol oynamaya başlar.

Bu ilişkiler, çocuğun ruhsal iyiliğine ve sosyal becerilerini ve yetkinliğini geliştirmesine katkıda bulunur, ancak aynı zamanda yeni mağduriyet biçimlerine maruz kalma riski de söz konusudur.

Çocuklarımızın dünyada karşılaşacakları zorlukları tamamen kontrol edemeyiz, ancak izleyecekleri yollara rehberlik edebiliriz, onlara duygusal olarak destek olabiliriz, karşılaştıkları insanlara ve olaylara nasıl tepki verecekleri üzerinde bir miktar etki sahibi olabiliriz.

Medyada sıklıkla duyar olduğumuz olduğumuz akran zorbalığı haberleri karşısında, kaygı ve öfke ile kendimizi sıkışmış hissedebiliyoruz. Bir yandan artan zorbalığın yarattığı tedirginlik, mağdurların yaşadıklarının yarattığı üzüntü, toplumsal güven kaybı sosyal medyada bilgi kirliliği ve sorumsuz paylaşımlar, denetim ve düzenlemeden yoksun yayıncılık gibi faktörlerin de etkisiyle bu tür haberlerin yarattığı olumsuz ruhsal etki daha da artırıyor.

Akran zorbalığının ülkemizde ve küresel olarak yaygınlaştığı günümüzde, ebeveynler olarak akran zorbalığını önleme ve böyle bir durumla karşılaşırsak en sağlıklı şeklide baş etmek için bilgilenme ve rehberliğe ihtiyaç vardır.

Akran zorbalığı nedir?

Zorbalık, kasıtlı olarak yapılan ve güç dengesizliği içeren saldırgan davranıştır.

Zorbalık davranışında bir başkası üzerinde hakimiyet kurmak, güç kullanmak, kontrol etmek amaçlanır.

Zorbalığa maruz kalanın, zorbalık yapan tarafından tehdit, fiziksel saldırı, sindirme, alay edilme, hakaret, tehdit, taciz, sosyal dışlanma veya dedikodu gibi saldırgan davranışlarla incitilmesi söz konusudur.

Bu davranışlar, kasıtlı olduğunda, güç eşitsizliği söz konusu olduğunda ve sistematik olarak tekrarlayıcı olduğunda zorbalık tanımına girer.

Ergenlerin, gelişimsel özellikleri gereği dürtü kontrol güçlükleri, duygu ve davranış düzenleme becerilerinde eksikler, vb. nedenlerle ortaya çıkan anlık karşılıklı sözel veya fiziksel çatışmalar özellikle tekrar etmiyorsa, kasıt ve hedef alma yoksa akran zorbalığı tanımına girmez. Birbirlerine duydukları anlık kızgınlığın etkisiyle yapılmış bir davranış veya sözel ifade zorbalık değil çatışmadır. Ancak çok önemli nokta, bir çatışma sırasında bile olsa her türlü şiddet içeren sözel veya fiziksel tepkinin önlenmesi, hiçbir şeklide görmezden gelinmemesi, çatışma çözümü için gereken iletişim yöntemleri ve diğer barışçı yollarla uzlaşma sağlama becerilerinin sağlanması için müdahale edilmesi zorunludur. Aksi halde akran zorbalığı ve diğer şiddet türleri için kolaylaştırıcı bir ortam oluşabilir.

Akran zorbalığı bir şiddet türüdür. Şiddetin belirli bir yaş grubunda ve belirli ortamlarda (örneğin okul) ortaya çıkan özgül (spesifik) bir şeklidir.

Dolayısıyla şiddetin açığa çıkmasına yol açan veya kolaylaştıran, toplumsal ve politik ortamla yakından ilişkilidir. Akran zorbalığı, şiddet olgusunu açığa çıkaran; şiddeti önleme konusunda uygulanan sosyal politikalar, ceza ve hukuk sisteminin etkinliği, şiddete yatkınlığı besleyen her türlü kamusal alanda yer bulan mesaj, tutum ve içerik, vd. gibi çok bileşenli bir bütünün bir parçasıdır.

Akran zorbalığı türleri nelerdir?

Fiziksel zorbalık: Vurmak, itmek, tükürmek, çelme takmak, saçını çekmek, eşyalarına zarar vermek, sınıfa/tuvalete kilitlemek, tuvaletin kapısını açmak, vb.

Sözel zorbalık: İsim/lakap takmak, hakaret edici ve küçük düşürücü sözler söylemek, küfür etmek, azarlayıcı konuşmak, alay etmek, vb.

İlişkisel/sosyal zorbalık: Hakkında dedikodu yapmak ve yaymak, arkadaş grubundan dışlamak ve yalnızlaştırmaya yönelik davranmak, görmezden gelmek/ yok saymak, tehdit etmek, utandıracak konuşma ve davranışlarda bulunmak, taklit etmek

Sanal zorbalık (teknolojik araç ve yöntemlerle yapılan zorbalık): Doğrudan veya sosyal medya siteleri aracılığıyla rahatsız edici mesajlar göndermek, kişiden habersiz sosyal medya hesabı açmak, fotoğraflarını izinsiz kullanmak ve yaymak, sosyal medya hesaplarından dışlamak veya dışlanmasına yol açmak, kişiyi kötüleyen/küçük düşüren paylaşımlarda bulunmak, ikili özel fotoğraf ve görüşmeleri üçüncü kişi veya gruplarla ile paylaşmak, vb.

Akran zorbalığının sıklığı ve klinik özellikleri nelerdir?

Zorbalık yaygın bir sorundur. Yaklaşık olarak her 4 çocuktan 1’inin akran zorbalığına maruz kaldığı bulunmuştur. Her 6 çocuktan 1’inin akran zorbalığı yaptığı görülmektedir.

Yaşı veya cinsiyeti ne olursa olsun her çocuk zorbalığa maruz kalma potansiyeline sahiptir. Araştırmalar akran zorbalığının ilkokulun sonlarına doğru arttığını, ortaokulda en üst seviyeye ulaştığını ve lisenin sonlarında ise azaldığını göstermektedir.

Zorbalık çoğunlukla oyun alanlarında, yemekhanelerde, tuvaletlerde, okul servislerinde, spor salonu, soyunma odası, atölye ve laboratuvar veya gözetimsiz koridorlar gibi bir çok yerde meydana gelir.

Zorbalığın en yaygın görüldüğü ortam okul arkadaşları arasındadır.

Engellilik, cinsel yönelim, fiziksel görünüm, fiziksel güçsüzlük, ırk, cinsiyet, gelir durumu ve din gibi birçok diğer faktör nedeniyle belirli gruplar daha savunmasızdır.

Erkekler, kurbanlarının cinsiyetine bakılmaksızın fiziksel sindirme veya tehdit kullanma eğilimindedir. Kızlar tarafından yapılan zorbalık ise sosyal dışlama, dedikodu gibi daha çok sözlüdür ve genellikle hedef başka bir kızdır.

Hiçbir bireysel veya ailesel özellik tek başına akran zorbalığını nedensel olarak açıklamaz.

Akran zorbalığı durumunda yer alanların özellikleri nelerdir? Kimler risk altındadır?

Zorbaların hedef aldığı çocukların özellikleri;

• Çekingen, içe kapanık, itaatkar mizaç özellikleri,
• Farklı fiziksel özelliklere sahip olma (örn. aşırı kısa/uzun boy, aşırı zayıf/kilolu, kekemelik, diş teli – gözlük kullanma),
• Fiziksel güçsüzlük, fiziksel veya zihinsel engel/farklılığa sahip olma, dezavantajlı gruba ait olma (göçmen/etnik azınlık gibi),
• Sosyal ortamlarda endişeli, kaygılı, güvensiz olma ve bu yönde davranışlar sergileme, sosyal olarak yalnız ve az arkadaşı olma, sınır koyma,
• Kendini savunma tutumları gibi başetme becerilerini engelleyen düşük benlik saygısı ve özgüven gibi psikolojik sorunların varlığı,
• Depresyon veya kaygı bozukluğu varlığı (sosyal anksiyete bozukluğu gibi)
• Zorbalık yapanların özellikleri;
• Başkaları üzerinde egemenlik kurmaya yönelik düşünce ve davranış kalıplarının varlığı,
• Saldırganlığı gurur duyulacak, cool, vb olarak algılama, genel olarak saldırgan davranışlar sergileme (okul dışında da)
• Başkalarının duygularına karşı empati kurmakta ve sosyal ve duyguları okuma becerilerde yetersizlik
• Dürtüsellik, öfke kontrolsüzlüğü gibi yapısal psikolojik sorunların varlığı,
• Fiziksel istismara veya zorbalığa maruz kalmış (örn: Çocuğa fiziksel ceza verilmesi )
• Psikosoyal açıdan ruhsal zorlanma altında olma

Akran Zorbalığının yol açtığı kısa ve uzun vadeli olumsuz sonuçlar nelerdir?

Kurbanlar açısından;

• Okula bağlılıkta azalma, devamsızlık ve okuldan kaçma,
• Akademik başarısızlık ve akademik kayıplar
• Depresyon ve Kaygı Bozuklukları, Yeme bozuklukları, kendine zarar verme ve intihar eğilimi, uyku sorunları (korkulu rüyalar, kabuslar)  gibi ruhsal sağlık sorunları açısından uzun vadede risk
• Stresle ilişkili fiziksel sağlık sorunları (Baş ağrısı, karın ağrısı, mide bulantısı, halsizlik, vb.)
• Alkol ve uyuşturucu kullanımı
• Düşük özgüven

Zorbalık yapanlar açısından;

• Kısa ve uzun vadede suç işleme ve şiddet uygulama riskinde artış
• Alkol ve uyuşturucu madde kullanma
• Okula ve sosyal ortamlara uyumda güçlük, okulu bırakma
• Sosyal yalıtılmışlık ve dışlanma

Tanık olanlar açısından;

• Çevrelerinin güvenli olmadığı algısıyla güvensizlik, korku ve endişe, kendisini sürekli tetikte ve tedirgin hissetme
• Okulda güvende hissetmeme, okula gitmek istememe, devamsızlık
• Harekete geçmemekten dolayı suçluluk duyma
• İspiyoncu olarak damgalanmaya karşı endişe duyma
• Bir taraf tutma konusunda kendisini baskı altında hissetme
• Depresyon ve Kaygı sorunları geliştirmeye yatkınlık

Özetle; zorbalığa karışan herkes, kurbanlar, zorbalar ve seyirciler dahil, ruh sağlığı sorunları açısından daha yüksek risk altındadır.

Bir çocuğun zorbalığa maruz kaldığının ip uçları neler olabilir?

• Duygu durum değişiklikleri: Depresif ruh hali, aşırı kaygılı olma ve tedirginlik hali, gerginlik ve tahammülsüzlük
• Okul başarısında ve notlarda ani ve beklenmedik düşüş
• Okulla ilgili mutsuzluk, okula gitmek istememe, dersler ve okul konularında davranış sorunları
• Davranışları konusunda ve genel olarak aşırı savunmacı olma, içe kapanma, ağlama krizleri, durgun ve isteksiz olma
• Kişisel eşyaların kaybolması, zarar görmesi, yırtık giysiler, defter kitaplar vb.,
• Fiziksel zarar görme belirtilerinin tekrar eden varlığı (vücudunda morluk, çizik, yara vb. belirtiler)
• Sık sık para isteme, para kaybetme (harçlığını kaybettiği vb. gerekçeler)
• Okula gidiş-dönüş yolunu değiştirme, servise binmek istememe
• Sık sık baş ağrısı, karın ağrısı gibi fiziksel problemlerden şikayet etme (bu gerekçelerle okula gitmek istememe)
• Yeme ve uyku alışkanlıklarında değişiklikler (iştahsızlık, kabus görme, uyku sorunları vb.)

Bir çocuğun zorbalık yaptığının ip uçları neler olabilir?

• Saldırgan davranışlar gösterme (örn. ev, mahalle)
• Öfke kontrolsüzlüğü
• Farklılıklara karşı önyargılı veya tahammülsüz olma
• Davranışlarının sorumluluğunu almak yerinde suçlayıcı olma eğiliminde olmak
• Kuralları dinleme ve uymada zorluk yaşama
• Otoriteye (öğretmen ve ebeveynlere) orantısız ve aşırı karşı gelme eğilimi
• Boyun eğdirmeye, güç kullanmaya meraklı ve eğilimli olma
• Başkalarının duygularını fark etmekte ve anlamakta zorluk çektiğini gösteren ifade ve davranışlarının varlığı
• Sahip olmadığı eşyaları ve/veya parayı bulundurması

Çocuğum zorbalığa uğruyorsa ne yapmalıyım?

• Önce kendi duygularınızı düzenleyin ve yönetin!!!
• Sakin olun ve çocuğunuza onu koruyacağınızı ve güvenliğini sağlayacağınızı hissettirin, bunun onun suçu olmadığını, utanç duymak için hiçbir neden olmadığını ona garanti edin.
• Çocuğunuzun olanları sizinle konuşmasını sağlayacak güvenli ve yüreklendirici bir ortam hazırlayın. Bunun için sakin, anlayışlı ve nazik bir üslupla tepki vermek çok önemlidir.
• Onu dinlemek, açık uçlu sorular sorarak yaşadığını ifade etmesini sağlamak hem neler olup bittiğini öğrenmenin, hem de duygusal destek sağlamanın ilk aşamada pratik bir yoludur.
• Çocuğunuzu karşılık vermeye, bir zorba ile kendi başına “sorunu çözmeye”, «haddini bildirmeye», vb. teşvik etmeyin.
• Bunun yerine, zorbalık yapandan uzak durmasını ve bir öğretmen veya yöneticiden yardım istemesini önererek yol gösterin. Ona yardım edebilecek öğretmenleri ve arkadaşları belirlemesine yardımcı olun.
• Zaman ketbetmeden okul yönetimine, öğretmenlere, okul rehberlik danışmanına bilgi vererek ve yardım isteyerek okul ile işbirliğine girin.
• Çocuğunuzla nasıl baş edebileceğini konuşun. Şimdiye kadar neler denendi? Neler işe yaradı, neler yaramadı, neler denenebilir? Birlikte gözden geçirin.
• Çocuğunuzun zorbalıkla baş etmek üzere ne söyleyeceğini, nasıl davranacağını sizinle beraber pratik yapmasına, senaryolar ve rol çalışması tekniklerini kullanarak yardımcı olun. Bunun için yalın ve kullanışlı planlar yapın.
• Çocuğunuzun rahatsız olduğu veya hoşlanmadığı davranışlara sınır koyması, hayır demesi, kendini güvenli bir şekilde ifade etmesi konusunda destekleyici ve yol gösterici ( kavgacı, eleştirel, suçlayıcı, utandırıcı olmamaya özen göstererek) bir rehberliği sürekli şeklide sağlayın.
• Çocuğunuzun davranışlarını ve süreci yakından izleyin, desteğinizde süreklilik sağlayın.
• Çocuğunuzu yaptığı aktivitelerde arkadaşlarıyla birlikte olmaya, yeni arkadaşlıklar oluştrumaya teşvik edin.

Çocuğunuz depresif ve kaygı belirtileri gösteriyorsa, okula gitmek istemiyorsa, okul performansında düşüş varsa psikiyatrik destek ve müdahale gerekir.

Çocuğum zorbalık yapıyorsa ne yapmalıyım?

• Akran zorbalığı hakkında açık, net ve dolaysız konuşun ve zorbalık davranışlarını tanıtın ve tanımlayın.
• Zorbalık davranışlarını hiçbir gerekçeyle onaylamadığınızı açık, net ve kesin bir şekilde belirtin.
• Çocuğunuzun kişiliğine yönelik suçlayıcı, yargılayıcı, aşağılayıcı ifadeler ve yaklaşımlar asla kullanmayın, fiziksel ceza vermeyin.
• Onu desteklemeye ve ona yardımcı olmaya hazır olduğunuzu belirtin.
• Okul ile mutlaka temasa geçin ve psikolojik danışman/rehber öğretmen ve sınıf öğretmeniyle iş birliği kurun.
• Sorunun ve onaylamadığınız şeyin kendisi değil, davranışları olduğunu net olarak ayırt edin ve vurgulayın.
• Zorbalığın kendisine, mağdura, tanıklara ve bulundukları ortama verdiği ve vereceği zararları, kısa ve uzun vadeli maliyetlerini açıklayın.
• Zorbalığın yasal ve cezai sonuçları olduğu konusunda bilgilendirin ve uyarın.
• Bu durumu bir «güçlü olma hali», «ortamdaki lider/baskın olma hali» vb. şekilde değerlendirmek zorbalık yapan çocuğun durumunun tamamen yanlış değerlendirilmesi demektir ve çocuk için sakıncalı bir yaklaşıma yol açar.
• Zorbalık davranışlarını, neden gösterdiğini anlatmasını sağlayacak güvenli bir ortam sağlayın, açık uçlu sorularla ne olduğunu anlamaya çalışın.
• Zorbalık yerine nasıl davranabileceği hakkında konuşun. Davranışlarını değiştirebileceğine olan inancınızı ve güveninizi ifade ederek yüreklendirin.
• Değişim çabasını ve olumlu davranışlarını görünür kılın ve ödüllendirin.
• Zorbalık devam ederse, bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından kapsamlı bir değerlendirme yaptırılmalıdır. Bu değerlendirme, siz ve çocuğunuzun zorbalığın nedenini anlamanıza ve bu yıkıcı davranışı durdurmak için bir plan geliştirmenize yardımcı olacaktır. Böylece zorbalığın kaynak aldığı ruhsal unsurlar erken dönemde giderilerek, çocuğun yaşamında kısa ve uzun vadede ruhsal sağlık ve yaşam kalitesi ve refahı açısından hayati bir değişim sağlamak mümkün olabilir.
• Sosyal ve duygusal becerilerini geliştirmesi yönünde (empati, paylaşma, yardım etme, duyguların sakince ifade edilmesi, duygusal ipuçlarının değerlendirilmesi, başkalarına saygı, farklılıklara hoşgörü vb. ) destekleyin, gerekiyorsa profesyonel destek alın.

Çocuğum zorbalığa tanıklık ediyorsa neler yapabilirim?

• Çocuğunuzla zorbalığı engelleme konusunda onun ve arkadaşlarının neler yapabileceği üzerinde konuşun ve beraber bir plan hazırlayın.
• Çocuğunuzun, zorbalık durumuna şahit olduğunda öğretmenine veya okulda güvendiği bir eğitimciye bunu haber vermesinin önemini açıklayın.
• Bazen çocuklar, yetişkinlerin istemeden zorbalığı daha da şiddetlendirecek veya kendilerine ve/veya arkadaşlarına zarar verecek müdahalelerde bulunacaklarından korkarak, olay hakkında bilgi vermek, olaya karışan diğer kişilerin isimlerini açıklamak istemeyebilirler.
• Bu nedenle hassas ve sabırlı olmak önemlidir. Size her şeyi anlatarak doğru şeyi yaptığını söyleyerek destek olabilirsiniz.
• Çocuğunuzu, zorbalığa maruz kalan öğrenciye karşı destekleyici ve dayanışma içinde olmanın önemi konusunda bilgilendirin ve yüreklendirin.
• Okulla temasa geçeceğiniz zaman, çocuğunuzun bilgisi ve onayını alın.

Çocuğumun okuluyla zorbalık sorununu çözmek için en iyi şekilde nasıl işbirliği yapabilirim?

• Okul personeli ile konuşurken de duyguları düzenlemek ve yönetmek önemlidir.
• Okulunuzla “ortaklık” pozisyonu benimseyin.
• Okul ve aile takım olarak zorbalığı karşısına almalısınız. Aile okulu karşısına aldığında zorbalıkla mücadelede en önemli paydaşından mahrum kalma riski doğar.
• Okulu tepkisiz olmakla veya zorbalığa izin vermek vb. konularda suçlayan, eleştirel yaklaşımlar sadece çatışmaları sürdürür ve çocuğa zorbalıkla mücadelede ihtiyacı olan güven ve destek ortamını sağlamaz.
• Bazen okullar tarafından zorbalığa uğrayan öğrencilerin ebeveynleri tarafından yapılan bir çeşit “tersine zorbalık” olarak algılanabilir ve bu iletişimsiz ve işbirliğinden yoksun ortam en çok zorbalığa dahil olan çocuklara zarar verir.
• Bunun yerine, okul yönetimi ile çocuğunuzun ve zorbalık olayından etkilenen diğer öğrencilerin yararına olacak şeyleri tartışabilecek ve akılcı-problem temelli yaklaşımlarla çözüm üretmeye yönelik bir işbirliğini sağlamaya odaklanın.
• Okulunuzun zorbalıkla ilgili politikasını öğrenin veya geliştirmesini talep edin ve buna destek olun. Eğitim kurumları bir zorbalıkla mücadele politikası geliştirmelidir.
• Zorbalıkla mücadele politikaları, okul günü boyunca öğrencilerin etkileşimlerini etkileyen okul dışındaki zorbalık olaylarına (örneğin siber zorbalık) da müdahale etmeyi içermelidir.

Çocuğum siber-zorbalığa maruz kalıyorsa ne yapabilirim?

• Bütün verileri toplayın ve tüm rahatsız edici ekranların ekran görüntülerini alın, ardından çocuğunuzun suçluyu engellemesine yardımcı olun.
• Her türlü tehdit ve zorbalık içeren mesajların tümünü, web sitelerindeki gönderileri belgelemek çok önemlidir.
• Siber zorbalığı derhal ilgili medya platformuna bildirin.
• Çocuklarınıza tehdit içeren e-postalara ve mesajlara cevap vermemelerini veya bunları iletmemelerini öğretin.
• Onayını alarak sosyal medya platformlarında çocuğunuzla “arkadaş” olun ve çocuğunuzun bilgisayarında uygun filtreler kurun.
• Çocuğunuzun cep telefonu kullanımında kamera kullanımı konusunda gözlemci olun.
• Ebeveyn olarak, gece vakti zorbalığı ve uygunsuz mesajlaşmayı önlemek için, telefonların belirli bir saatten sonra mutfak gibi ortak bir alanda saklanmasını isteyebilirsiniz.
• Dijital ortamdaki zorbalık da mutlaka okula bildirmeli ve okul yönetimine zorbalığa dair içeriğin bir kopyasını gönderilmelidir.

Akran zorbalılığyla mücadelede okul ve eğitimcilerin rolü nedir?

• Okullar ve sınıflar, öğrencilere güvenli bir öğrenme ortamı sunmalıdır.
• Okul akran zorbalığı konusunda bilgili, gözlemci ve duyarlı olmalıdır.
• Öğretmenler, öğrencilere okulda zorbalığın kabul edilmediğini ve bu tür davranışların sonuçları olacağını açıkça ifade etmelidir.
• Zorbalıkla mücadele etmek için ilan edilmiş politikaları ve sistematik olarak uyguladıkları programlar olmalıdır.
• Öğretmenler ve idareciler, öğrencilere bildirmekle- ispiyonlamak arasında fark olduğunu vurgulamalı, okulu bilgilendirme yollarını açıklamalı, ve zorbalık durumlarını bildirmek konusunda kullanışlı yollar ve güvenli bir ortam yaratmalıdır.
• Bir öğretmen sınıfta zorbalık gözlemlediğinde, görmezden gelemeden veya ihmal etmeden durdurmak için hemen müdahale etmeli, olayı kaydetmeli ve olayın soruşturulabilmesi için ilgili okul idarecilerine bilgi vermelidir.
• Zorbalığa uğrayan öğrenci ile zorbalık yapan öğrenciyi bir araya getiren ortak bir toplantı yapılması tavsiye edilmez; bu, zorbalığa uğrayan öğrenci için utanç verici ve çok korkutucudur.

Akran zorbalığı ile mücadele okul, veli ve öğrencinin dahil olduğu bir takım çalışmasını gerektirir.

• Öğrenciler ve veliler çözümün bir parçası olmalı ve okul tarafından zorbalıkla mücadele görev güçlerine dahil edilmelidir.
• Öğrenciler sağlanacak uygun bir ortamda yetişkinlere gerçekte neler olup bittiğini anlatabilir ve çocukların zorbalık yapmak için kullandıkları yeni teknolojiler hakkında yetişkinlere bilgi verebilir.
• Veliler, öğretmenler ve okul yöneticileri, zorbalık meydana geldiğinde nasıl müdahale edeceklerini bilmeleri için onlara beceriler öğreten bir takım olarak çalışabilir.
• Daha büyük öğrenciler, daha küçük öğrencilere akran zorbalığı, baş etme ve önleme yolları vb. konularda, internet üzerinde güvenli uygulamalar hakkında bilgi veren akran mentorlar olarak görev yapabilir.
• Okullar, öğrencilerin ruh sağlığı ve psikososyal destek alabilecekleri ve duygularını güvenli bir ortamda ifade edebilecekleri güvenli alanlar oluşturmalıdır.
• Ayrıca, uyum sağlamakta veya arkadaş bulmakta zorlanan öğrenciler için, öğretmenler ve idareciler arkadaşlık kurmalarını kolaylaştırabilir veya öğle yemeği ve teneffüslerde (tercihen başka çocuklarla beraber) yapacakları “işler” verebilir, böylece çocuklar kendilerini yalnız hissetmezler veya zorbalığın hedefi olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmazlar.
• Okullarda, akran arabuluculuğu, çatışma çözümü ve öfke yönetimi eğitimi, yetişkin gözetiminin artırılması, zorbalık yapan gençlere yönelik yaptırımlar gibi sistematik programlar uygulanması, zorbalığa karşı bir belge oluşturmak ve hem öğrencinin hem de ebeveynlerinin/velilerinin bu belgeyi imzalamasını ve okul idaresine iade etmesini sağlamak akran zorbalığını önlemede etkili uygulamalardır.

Akran zorbalığını önlemede aile ortamının rolü nedir?

Aile ilişkileri, çocukların insan ilişkilerinin nasıl olması gerektiği, ilişkilerin iyi yürümesi için nelerin yardımcı olduğu ve ilişkilerde ortaya çıkan sorunların nasıl yapıcı bir şekilde yönetileceği konusunda tutumlarını ve davranış tarzlarını inşa etmelerinde belirleyicidir.

Aile ortamı, diğer aile üyeleriyle ilişki içinde olma ve ev ortamında birlikte yaşama hakkında “hissedilen duygu”dur.

Akran zorbalığı açısından önem taşıyan aile özellikleri şu başlıklard değerlendirilebilir:

• Aile hayatı kaotik ve düzensiz mi, yoksa düzenli ve öngörülebilir mi?
• Yetişkinler, çocuklarının sahip olmasını istedikleri türden ilişkiler kuruyor mu?
• Herkes saygı görüyor ve sağlıklı kişisel sınırlara sahip mi?
• Beklentiler çocukların gelişim aşamasına uygun mu, yoksa çok mu yüksek ya da çok mu düşük?
• Aile içi iletişimin niteliği nasıl? Mikroagresyon unsurları var mı?
• Ailedeki herkesin güç hissine ihtiyacı vardır, ancak bu ihtiyaç gelişimsel olarak uygun yollarla destekleniyor mu? (Örneğin karar verme imkanı sağlanıyor, kişisel konularda onay alınmadan bir şey yapılmıyor, vb.)
• Aile üyeleri, rasyonel, yaşa uygun müzakereler ve problem çözme yoluyla sağlıklı bir irade sergiliyor mu? Örneğin, okul öncesi çağındaki çocuklara sınırlı sayıda seçenek sunarken, ergenlere eylemlerinin olası sonuçlarını önceden düşünmelerine yardımcı oluyor mu?
• Aile üyeleri, birbirleri üzerinde hakimiyet kurarak ve manipüle ederek güç kullanıyor mu?
• Kardeşler birbirleri üzerinde büyük bir etkiye sahiptir ve kardeşler arası zorbalık var mı?
• Çekirdek aile ile akrabalar, arkadaşlar vb. başkaları arasında; başkalarının sınırları silik, iç içe geçmiş, hakimiyet kurma veya maniple etme tutumları içeren ilişkiler var mı?

Zorbalık davranışının ortaya çıkması için risk oluşturan durumlar:

• Aile içi şiddet, fiziksel ve/veya duygusal istismar,
• Yoğun çatışma gibi olumsuz aile ortamına maruz kalma,
• Anne babanın duygusal kopukluğu,
• Ailede iletişimin kopukluğu,
• Zorbalığa maruz kalma için risk oluşturan ailesel özellikler:
• Aşırı koruyucu ebevyn tutumları
• Aile içi iletişimin zayıf/kopuk olması
• Çocuğun aile ortamında saldırgan davranışlara maruz kalması
• Kardeşler arasında zorbalık davranışlarının varlığı

Akran Zorbalığını önlemede ebeveynlik tutumlarının rolü nedir?

Duygusal sıcaklık, sevgi ve yakınlık sunarken; aynı zamanda net sınırlar ve beklentiler oluşturmak ve bu beklentileri karşılamak için gerekli desteği sunan bir ebeveynlik tarzı, daha iyi ruh sağlığı, daha etkili kişiler arası ilişki becerileri ve daha yüksek başarıyı sağlamaktadır.

Buna karşılık, sert ve katı ebeveynlik uygulamaları yaşayan çocuklar zorba olmaya veya zorbalığın odağı haline gelmeye daha yatkındırlar.

Çocuk eğitiminde duygusal ve kişilerarası ilişkiler becerilerin öğretilmesi ve geliştirilmesini önemsemek ve önceliklendirmek kritik bir rol oynar. Okul konusunda, sadece ders başarısına odaklı olmamak önemlidir. Ebeveynler en az akademik başarıyı önemsediği kadar, çocuğun ruhsal ve sosyal gelişimini de önemsemelidir.

Duygusal yaşam hakkında konuşmak ailede normalleştirilirse, açık iletişim sağlanırsa, çocukların duygusal olarak zorlu konuları gündeme getirme olasılıkları artar. Böylece akran zorbalığı gibi durumların ailenin bilgisi dışında yalıtılmış bir halde yaşanarak zarar verme olasılıkları azalır.

Destekleyici arkadaşlıklar ve yapıcı akran gruplarını teşvik edin. Ders başarısı düşer vb. endişelerle farklı ortamlardan sağlıklı ve geliştirici olmak şartıyla akran ilişkilerini çeşitlendirmelerine engel olunmamalıdır.

Çocukların okul içinde ve dışında, örneğin topluluk spor ligleri, okul dışı kulüpler, komşular veya geniş aile gibi birkaç farklı ortamda akran ilişkileri kurmaları iyi bir “güvence” sağlar. Böylece okulda yalıtılmış bir akran ortamına zorunluluk ortadan kalkar.

Okul personeli ve diğer ebeveynlerle ilişkiler kurun.

Okul personeline karşı dostça ve yardımsever davranmak sadece nezaket gereği değildir; zorluklar ortaya çıktığında, iletişim kanalları oluşturur, karşılıklı güven ve iyi niyet sağlar.

Çocukların sınıf arkadaşlarının ebeveynlerini tanımak da faydalıdır. Bu iletişim ve tanıdıklık sayesinde, iyi niyet, iletişim ve gerektiğinde karşılıklı destek ve işbirliği geliştirilebilir.

Özellikle sorunlar yaşandığında bu iletişim sayesinde diyalog için bir kanal oluşturulmuş olacaktır.

Akran zorbalığını önlemede politikaların önemi ve ilgili mevzuat nedir?

Resmi kurumların ve sivil toplum kuruluşlarının koordine olarak, soruna karşı işbirliğine dayalı bir yaklaşım ortaya koymaları, politikaların etkili bir şekilde uygulanmasını ve öğrencilerin ihtiyaçlarına göre uyarlanmasını sağlayarak daha güvenli ve daha destekleyici bir eğitim ortamı yaratacaktır.

Bu politikalar, zorbalığın net tanımlarını ortaya koymalı, bildirim mekanizmaları oluşturmalı ve bu tür davranışlarda bulunanlar için sonuçları belirlemelidir.

Okullar, farkındalık kampanyaları düzenlemeli ve hem öğrencileri hem de personeli kapsayıcı ve destekleyici bir ortam yaratmaya dahil edecek şekilde kendi zorbalığa karşı politikalarını oluşturmalıdır.

15 Kasım 2022 tarihinde değiştirilen ve yayınlanan Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, akran zorbalığını resmi olarak disiplin sorunu olarak tanımaktadır.

Akran zorbalığı, 15 Kasım 2022 tarihli ve 32014 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikle disiplin cezası gerektiren bir eylem haline gelmiştir.

Akran zorbalığı ile ilgili ana yönetmelik, Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği’dir.

Buna ek olarak, Milli Eğitim Bakanlığı akran zorbalığı konusunda kapsamlı bir kılavuz yayınlamıştır.

Bu yönetmelik ve kılavuzda, farklı akran zorbalığı eylemleri tanımlanmış ve hepsi farklı türde disiplin/koruma/önleyici tedbirlerle ilişkilendirilmiştir.

Ayrıca «Okullarda Şiddetin Önlenmesi Hakkında 2024/56 Sayılı Genelge», çeşitli şiddet biçimlerini ele almak için kapsamlı stratejileri içermektedir.

Belge, zorbalığı önemli bir sorun olarak vurgulamakta ve bununla mücadele etmek için proaktif önlemlerin önemini vurgulamaktadır.

https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/11/20221115-1.htm

https://orgm.meb.gov.tr/www/akran-zorbaligi/icerik/2085

https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=18812&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5

---

Akran zorbalığı konusundaki Instagram gönderisi için lütfen tıklayın.