Psikiyatrik sorunların tedavisinde ilaç tedavisinin nerede bitip, psikoterapinin nerede başladığını her zaman net olarak belirlemek kolay değildir.
Bunun yanında, sadece ilaç tedavisinin yetersiz sonuç verdiği durumlarda, kronik ve uzun süreli sorunlarda, psikososyal faktörlerin ön planda olduğu klinik durumlarda ilaç tedavileri ve psikoterapi birlikte uygulanabilir ve birinin tek başına uygulanmasından daha etkilidir.
Psikiyatrik bozuklukların tedavisinde, ilaç tedavisinin ve psikoterapinin beraber uygulandığı model olan kombine tedaviler, başta depresyon ve anksiyete bozuklukları olmak üzere birçok zihinsel sorunun tedavisinde sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Hem ilaç tedavilerinin hem de psikoterapilerin etkinliği ayrı ayrı kanıtlanmıştır, dolayısıyla bu tedavilerin beraber kullanılmasının etkili bir yöntem olması şaşırtıcı değildir.
Zihinsel bozuklukların gelişmesinde hem biyolojik (genetik, beyinde yapısal, kimyasal veya işlevsel bozukluklar,vb.) hem de psikososyal (olumsuz yaşam olayları, çocukluk çağı travmatik yaşantıları, kayıplar vb.) nedenlerin çoğu zaman iç içe olduğu ve beraber rol oynadığı göz önüne alındığında, hem ilaç tedavilerinin, hem de psikoterapilerin farklı mekanizmalarla farklı klinik tablolar sergileyen kişilerin tedavisinde etkili olması beklenir.
İlaç ve psikoterapinin birlikte uygulandığı kombine tedavilerin avantajları:
- tedavi cevabını güçlendirir,
- iki farklı yöntemle tedavi ihtimali artmış olur,
- tedavi daha geniş bir alanda uygulanmış olur,
- kişinin tedaviye uyumunu artırır.
Tedavi uyumun artması, güven ilişkisinin artmasıyla ilişkilidir. Çünkü psikoterapi ilişkisi içinde danışanın, ilaç tedavisi ile ilgili yanlış yargılarla baş etmeyi, yan etkileri daha kolay yönetmeyi, yaşadığı zorlukları ifade etmeyi mümkün kılan güvenli ve sağlıklı bir iletişim ortamı mevcuttur.
Psikoterapi tedavisine ilaç tedavisinin eklenmesi, şikayetlerde sağlanan hızlı düzelme sayesinde yaşam kalitesinde artış sağlar. Bu düzelme, psikoterapi çalışması sırasında yapılacak olan kendini araştırma çalışmasına verimli bir zemin hazırlar, psikoterapi çalışmasının verimliliğini artırır.
Psikiyatride ilaç ve psikoterapinin beraber kullanıldığı durumlar nelerdir?
İlaç ve psikoterapinin beraber kullanıldığı tedavi modeli:
- depresif bozukluk,
- anksiyete bozuklukları,
- yaşam krizleri,
doğrudan psikiyatrik bir tanı olmadığı ama günlük yaşamda kişinin işlevselliğini olumsuz etkileyecek düzeyde ruhsal yükler ve zorlanmalar yaratan hayat olaylarının olduğu durumlarda özellikle etkilidir.
Şizofreni ve diğer psikotik bozukluklar, Bipolar Bozukluk gibi kronik seyirli ruhsal hastalık tiplerinde ise tedavi protokolü tümüyle, hastalığın alevlenme dönemlerini yatıştıran atak yatıştırıcı ve yeniden alevlenmeyi önleyen koruyucu ilaç tedavileri üzerine kuruludur.
Bu hastalıklarda, kronik ruhsal hastalığı olan bireyin ve yakınlarının, hastalık ve tedaviler konusunda bilgilendirilmesi (psikoeğitimi), hastalığın yarattığı ruhsal yüke psikolojik destek, sosyal, bilişsel vd. çeşitli zihinsel becerileri artırmaya yönelik beceri kazandırma terapileri gibi bu bozukluklara özgü psikoterapi yöntemleri yardımcı bir unsur olarak yer alır.
Psikoterapi ve ilaç tedavisinin psikiyatri tedavilerinde yeri nedir?
Bir çok kişi psikiyatrik ilaçlar kullanmakla ilgili endişeler dile getirmektedir. Bu endişelerin başlıcaları;
ilaçların bağımlılık yapacağı veya bırakıldığında şikayetlerin geri döneceği için bırakmanın mümkün olmayacağı,
ilaçları kullandıklarında kişiliklerinin, tepkilerinin ve kendilerini hissetme ve ifade etme şekilerinin değişeceği, gibi endişelerdir.
Bu nedenle “ilaçları ne kadar süre kullanacağım?”, “bu ilaçlar benim hissetme becerimi, tepkilerimi, kişiliğimi değiştirecek mi?” gibi sorularla sıklıkla karşılaşırız.
Öte yandan bir çok kişi ilaçları şikayetlerini çabucak düzeltecek bir “sihirli değnek” olarak düşünür. Kendini anlamak, zihinsel olarak yeniden yapılandırmak, sorunlarla yeni ve işlevsel baş etme becerileri öğrenmek gibi zaman alacak ve zorlu yöntemlerdense, bir ilaç alıp rahatlamayı tercih edebilir.
Psikoterapiler zaman alıcı ve maliyetlidir ve çoğu zaman ilaç tedavileri gibi sosyal güvenlik sistemleri tarafından ödenmeyebilir.
Psikoterapiler de her ne kadar kanıta dayalı tedaviler olsalar da, psikoterapilerin etki mekanizmalarını ve sonuçlarını ilaç tedavileri kadar çabuk ve somut ortaya koymak çoğu zaman mümkün değildir.
İlaç tedavileri, özellikle ciddi şikayetleri olan kişilerde hızlı ve etkili sonuç sağlamasıyla, psikiyatrik bozukluğun yoğun ve zorlu olduğu akut dönemlerde iyileşme ve yatışmayı sağlar. Ancak, ilaç tedavileri psikoterapiler ile birlikte uygulandığında, psikiyatrik soruna zemin ve yatkınlık oluşturan psikolojik unsurları değiştrimeyi ve yeniden yapılandırmayı sağladığı için, çoğu psikiyatrik sorunda tekrarlama riskini önemli ölçüde azaltır. Bu durum, ilaçların bağımlılık yapacağı veya bırakıldığında şikayetler geri döneceği için bırakmanın mümkün olmayacağı gibi endişelere cevap oluşturur. Çünkü ilaç tedavileri kesildiğinde, eğer sorunlara zemin oluşturan durumlar değişmemişse, sağlanan iyilik hali korunamayabilir. Bu durumda şikayetlerin yeniden ortaya çıkması söz konusu olur. Bu durum kişi tarafından, ilacı kesemiyorum, bağımlılık yaptı şeklinde yanlış yorumlanabilir. Oysa durum, ilacın kesilmesiyle değil, altta yatan nedenlerin değişmemesi ile ilişkilidir.
Psikiyatrik ilaçlar kullandıklarında kişiliği, davranış ve tepkileri ve kişinin kendini hissetme ve ifade etme şeklinin beklenmedik ve istenmedik yönde değişeceği gibi düşünceler ise, dayanaksızdır. Çünkü, psikiyatrik tedaviler kanıta dayalı, genel tıptaki diğer ilaç tedavileri gibi deneysel yöntemlerle etkileri sınanmış tedaviler olduğu için, hedeflenen şikayetlerin düzelmesi dışında zihinde beklenmedik ve kalıcı bir değişikliğe neden olmazlar. Bu anlamda, hipertansiyon veya şeker hastalığı gibi durumların tedavileri ile benzerdirler, sadece hedeflenen alana etki ederler.
Psikiyatri Tedavilerini Kimler Yapar?
Ruhsal, duygusal ve davranışsal bir sorunla başvuran bireyin hangi sağlık profesyonelleri tarafından değerlendirileceği, tedavi planlama ve takibinin hangi sağlık profesyonellleri veya ekipleri tarafından yapılacağı konusunda sürecin akışını belirleyen unsurlardan biri de sağlık sistemidir.
Örneğin, birinci basmak sağlık hizmetinin ( genel pratisyen /pratisyen hekim gibi ) , başvuru nedeni olan sağlık sorunuyla ilgili branş hekiminden önce değerlendirilmesini ve gerekli yönlendirmeyi yapmasını zorunlu kılan sağlık sistemleri olan ülkelerde ruhsal ve davranışsal sorunlar için ilaç tedavisinin gerekliliğini birinci basamak sağlık hekimleri değerlendirip karar verebilmektedir.
İlaç tedavisi yanında psikoterapi, psikolojik danışmanlık, sosyal destek gibi planlamalara ihtiyaç olursa da psikolog, sosyal çalışmacı gibi ruh sağlığı ekibinin diğer üyeleri ile birlikte bir psikolojik destek planlanabilmektedir. Bu süreçte, birinci basamak hekimi gerekli görürse kişiyi psikiyatrist değerlendirmesine yönlendirmektedir.
Ülkemizde ise, ilgili branş uzmanına doğrudan başvurmaya yönelik sistemsel bir engel olmadığı için, ruhsal ve davranışsal sorunların değerlendirilmesinde ilk değerlendirme psikiyatristler tarafından yapılmakta, bu klinik değerlendirme bulgularına göre, ilaç tedavisi, psikoterapi ve psikolojik destek sağlamak için gereken diğer yöntemler belirlenerek tedavi planlaması yapılabilmektedir.
Hollon SD, Fawcett J. Combined Medication and Psychotherapy . Gabbard GO, Gabbard’s Treatments of Psychiatric disorders (Chapter 26) . American Psychiatric Publishing ,İnc. 2007.
