
Psikoterapi nedir?
Psikoterapi, bilimsel geçerliliği olan kanıta dayalı yöntemlerle, kişilere bir çok çeşitli ruhsal zorluklar ve psikolojik bozukluklara karşı etkili bir tedavi sağlayan bir yardım yöntemidir.
Psikoterapi basitçe konuşma tedavisi değildir. Teorik kuramlar, yöntemsel ve bilimsel araştırmalara dayalı sağlam bir gövde temelinde oluşturulmuş ve standardize edilerek yapılandırılmış yaklaşım ve yöntemleri içerir.
Psikoterapi tıbbi ve farmakolojik (ilaç tedavileri) tedavilerden yöntemsel olarak ayrı, kimi zaman bu tedavilerle bir arada, kimi zaman da bağımsız olarak uygulanabilen bir tedavi yöntemidir.
Psikoterapi ne tür ruhsal sorunlara yardım eder?
Psikoterapi gündelik yaşam olayları ile baş etmede sürekli ve şiddetli şekilde zorlanma durumlarından, psikiyatrik bozukluk ve hastalıklara uzanan geniş bir alandaki ruhsal zorluk ve bozuklukların giderilmesinde yardımcıdır.
Psikoterapi kimi zaman depresyon, panik bozukluğu, fobi, obsesif bozukluk, yeme bozukluğu gibi belirli bir psikolojik/psikiyatrik bozukluğa yardım etmek için uygulanabilir. Kimi zaman da genel olarak altta yatan depresif ve/veya endişeli ruh hali, gerginlik ve tahammülsüzlük, odaklanma (konsantrasyon) güçlükleri, uyku kalitesinde değişiklikler, halsiz ve tükenmiş hissetme, iş yaşamında ve/veya kişilerarası ilişkilerde yetersizlik, doyumsuzluk hissi gibi durumlar yaşayan kişilere yardım için uygulanır.
Güncel veya geçmişte yaşanan her türlü travma (ruhsal yaralanma) ile sonuçlanan yaşam olayları (cinsel taciz, fiziksel ya da psikolojik şiddete maruz kalma vb.), tıbbi hastalıkların ve kayıpların yarattığı ruhsal yükler, sevilen birinin kaybı (yas), boşanma, iş kaybı gibi büyük yaşam olaylarının yarattığı ruhsal zorlanma ile baş etme, cinsel sorunlar ve çift sorunları, uyku sorunları gibi durumlarda da psikoterapi yöntem ve yaklaşımları uygulanabilir.
Psikiyatrik bozukluklarda, psikoterapi yöntem ve yaklaşımları, her bozukluk için kendine özgü, bilimsel kanıtlara dayalı olarak mevcut bozukluk veya klinik durum için uygunluğu belirlenen psikoterapi yöntemleri, başta ilaç tedavisi olmak üzere diğer tıbbi tedavi yöntemlerine yardımcı ve bütünleyici bir yöntem olarak yer alabilir. Bu psikiyatrik bozuklukların başlıcaları şunlardır:
- Duygudurum Bozuklukları: Major Depresyon, Bipolar Bozukluk
- Anksiyete Bozuklukları: Panik bozukluğu, Genelleşmiş Anksiyete Bozukluğu, Özgül Fobiler (uçak, kapalı alan, enjeksiyon, hayvan vb.)
- Yeme Bozuklukları: Anoreksia Nervoza, Blumia Nervoza
- Psikosomatik Bozukluklar /Somatik (Bedensel) Bulgularla ilişkili ruhsal bozukluklar : Hipokondriazis, Tıbbi olarak açıklanamayan bedensel bulgular, Somatizasyon (Bedenselleştirme) Bozukluğu, Konversiyon Bozukluğu
- Madde Kullanım Bozuklukları: Sigara, alkol, uyuşturucu madde kullanım bozuklukları
- Kişilik Bozuklukları: Sınır Kişilik (Border-Line) Bozukluğu, Narsisistik Kişilik Bozukluğu, Antisosyal Kişilik Bozukluğu, Histironik Kişilik Bozukluğu
- Şizofreni ve Psikotik Bozukluklar
Bu psikiyatrik ve psikolojik bozukluların yanı sıra, partner veya yaşamındaki başka biriyle yaşanan sürekli ve şiddetli çatışma, iş ve yaşamın diğer alanlarda endişe yükünün azaltılmasına yönelik endişe yönetimi gibi ruhsal zorlanma durumlarında da psikoterapi yardımcı ve etkili bir yöntemdir.
Boşluk, anlamsızlık gibi duygular deneyimleyen ve daha fazla içsel doygunluk hissine ihtiyaç duyan kişilere de psikoterapi yöntemleri, ruhsal yaşam kalitelerini artıracak yönde yardım edebilmektedir.
Psikiyatrik bozukluklar dışındaki psikolojik zorlanma ve ruhsal yaşam kalitesinin artırılmasına ihtiyaç olan durumlarda ne zaman psikoterapi desteği almak gerekir kararı nasıl ve neye göre verilmeli?
Ruhsal zorlanma ve psikolojik bozukluğun, süreklilik arz eden; iş, özel ve sosyal yaşam alanlarında verimli ve doyumlu bir yaşam sürmede bozulma yaratacak şekilde yaşam kalitesi üzerinde belirgin etki yapan düzeyde olduğu durumlarda psikoterapiyi bir çözüm seçeneği olarak değerlendirmeye almak uygundur.
Psikoterapi Tipleri ve türleri nelerdir?
- Bazı psikoterapi yöntem ve yaklaşımları, mevcut semptomların tedavi edilmesini ve açıkça ruhsal sorunla ilişkisi saptanan düşünce ve davranışların giderilmesini hedeflerken, diğer bazıları, kişinin farkında olmadığı, sıklıkla derinlerde ve bilinç dışı duygulanımsal (emosyonel) ve ilişkisel sorunları içeren ruhsal/içsel dünyasına ait yönleri ele alarak, bu yönleri derinlikli bir şekilde anlamasına ve değiştirmesine yardım etmeyi hedefler. Böylece temel zihinsel unsurlarda (kişilik, duygulanımsal özellikler gibi) ruhsal gelişim yönünde bir değişim sağlanması amaçlanır.
- Danışan için hangi psikoterapi türünün uygun olacağına ve hangi yöntemin en iyi çalışacağına, terapi için başvuran bireyin mevcut ruhsal sorunu temelinde belirlenen ihtiyacına göre karar verilir. Bunu belirlemeye yönelik olarak terapist, uygulayacağı psikoterapi tipinin kuramsal perspektifinden, danışanı terapiye getiren ruhsal sorunları formüle eder ve kullanılacak yöntem ve tekniklerin belirlendiği bir yol haritası oluşturur.
Psikoterapi tiplerini çeşitli özelliklere göre sınıflandırabiliriz:
- Bireysel (yüz yüze ve çevrim içi) Terapiler
- Grup Terapileri
- Aile ve Çift Terapileri
- Kısa ve Uzun Dönemli Terapiler
Psikoterapi Türleri:
- Bilişsel Davranışçı Psikoterapiler
- Psikanaliz ve -Psikodinamik Psikoterapiler
- Kişilerarası Psikoterapiler
Bu başlıca psikoterapi tiplerinin yanısıra, Destekleyici Psikoterapiler, Diyalektik Davranışçı Terapiler, Kabul Kararlılık Terapileri gibi farklı psikoterapi türleri de mevcuttur.
Psikoterapi nasıl yapılır? En önemli unsurları nelerdir?
- Psikoterapinin olmazsa olmaz en temel unsuru “güven” dir. Mahremiyetin sağlanması ve güvence altına alınması psikoterapinin en önemli ve vazgeçilmez koşuludur. Psikoterapistin terapi sürecinde paylaşılan herhangi bir unsuru bildirmesini yasal olarak zorunlu kılan durumlar; danışanın kendisine veya başkalarına zarar vereceğini ifade ettiği; çocuk, yaşlı, özürlü birine taciz durumunun söz konusu olduğu veya adli süreçlerde mahkeme kanalıyla bilgi talep edilmesi gibi çok özel durumlardır.
- Psikoterapinin bir diğer temel unsuru “sınırların” net ve kesin bir şekilde sağlanması ve sınır ihlali oluşturacak her türlü tutum, söz, davranış ve temasın etik ve yasal bir ihlal olduğunun akılda tutulmasıdır.
- Danışan ile terapist arasında kurulan “terapötik ilişki” de psikoterapi sürecinin bir diğer temel unsurudur ve etkili ve verimli bir psikoterapi çalışmasını sağlayan en önemli unsurdur.
Psikoterapinin riski var mıdır?
- Psikoterapi ile ruhsal sorunların giderilmesi süreci çok az risk içerir.
- Bu risklerin başında, acı dolu deneyim ve anıların çalışılmasının getirdiği ruhsal sıkıntı gelir. Ancak yetkin bir terapistin destek ve rehberliği, iyi bir terapötik ilişkinin varlığı temelinde bu sıkıntıları azaltılır. Psikoterapi sürecinde kazanılan yeni ruhsal zorlanmayla baş etme becerileri de, bu sürecin zorlu deneyimlerinin hafiflemesine yardım eder.
Kimler psikoterapi yapabilir?
- Psikoterapistin belirli bir eğitimi, mesleki ünvanı veya lisansı doğrudan belirtmeyen genel bir terim olduğu unutulmamalı ve psikoterapi sürecine başlamadan psikoterapist belirlerken şu bilgiler mutlaka öğrenilmelidir: Eğitim özgeçmişi, psikoterapi alanındaki lisans ve sertifikasyonlar
- Terapistin donanım ve becerilerinin (temel alan (mezun olunan fakülte) eğitimleri ve sertifikasyonlar aracılığıyla belirlenen) mevcut ruhsal sorun açısından uygun ve yeterli olup olmadığını belirlemeye yönelik sağlıklı bilgilenmek için terapiste sorulabilecek bazı sorular şunlardır:
- Erişkin veya çocuk, hangi yaş grubuyla çalışıyorsunuz?
- Bireysel terapist, çift veya aile terapisti misiniz?
- Psikoterapi uygulaması için nereden/hangi kurum veya kuruluştan yetkilendirildiniz?
- Psikoterapist olarak deneyiminiz nedir?
- Psikoterapide deneyim alanınız nedir, daha önce benim gibi ruhsal sorunları olan danışanlarla çalıştınız mı?
Psikoterapi görüşmesine nasıl hazırlanmalı?
- Beklentileri belirlemek:
- -Bireysel, aile veya çocuk yardımına mı ihtiyaç var
- -Psikoterapi sürecinde başlıca hedefler ve beklentiler neler?
- -Ne kadar değişmeye niyet ediyorum?
- Mümkün olduğunca seansın en verimli olacağı zaman ve koşulları sağlamak
- Sizin için çok erken çok geç saat olmayan, seans sonrası iş veya sosyal yaşamda önemli bir zamanla çakışmayan, anne iseniz çocuğunun bakımının sağlandığı, vb.
- Geçmiş tıbbi bilgi ve belgeler:
- Geçmişte ve halen sürmekte olan psikiyatrik ve/veya genel sağlık alanında mevcut tanı ve tedavi kayıtlarını yanında götürmek,
- Bir doktor tarafından psikolojik destek için yönlendirilmişse bütün tıbbi kayıt ve notları yanında götürmek, söz konusu başvuru şikâyetleri ile ilişkili bir yargı süreci söz konusuysa bununla ilgili belge ve notları yanında götürmek,
- Psikoterapi koşullarının belirlenmesi:
- Tedavi bütçesi ve tedavi protokolü bilgileri: Seans ücreti, sosyal güvence kullanım durumu, seans süresi, sıklığı, kaçırılan seans politikası gibi konularda açık, net ve kesin bilgilenmeyi sağlamak
- Ulaşılabilirlik, karşılıklı ajandanın, zamanın uygunluğunu değerlendirmek
- Uygun olduğunu düşündüğünüz terapisti bulmak üzere birkaç aday seçeneğinin oluşturulmuş olması
KAYNAKÇA
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/psychotherapy/about/pac-20384616, 24.01.2022
https://www.psychiatry.org/patients-families/psychotherapy, 24.01.2022
https://www.apa.org/topics/psychotherapy/understanding, 24.01.2022
https://www.europsyche.org/about-psychotherapy/what-is-psychotherapy/, 24.01.2022